kürtlerin islam'a geçişi ne demek?

Kürtlerin İslam'a geçişi veya Kürtlerin Müslüman oluşu, 7. yüzyılda Arap fetihleriyle gerçekleşmeye başlamıştır.¹ Kürtlerin çoğunluğu İslam'dan önce Zerdüştlük dinine mensuptular. Zerdüştlük, MÖ 660-583 yılları arasında yaşamış olan Zerdüşt tarafından yayılmıştır. Medler zamanında bölgesel bir din iken Pers İmparatorluğu döneminde resmî din olmuştur ve resmîyetini Sasaniler'in yıkılmasına kadar korumuştur.²

İslam dininin 7. yüzyılda ortaya çıkışında  Kürtler Pers İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu arasında parçalanmış durumdaydılar.

Muhammed döneminde Müslüman olan Caban el-Kurdi ve oğlu Meymun el-Kurdi İslam'ı kabul eden ilk Kürtlerdir.³⁴⁵⁶⁷⁸ 750 yılında vefat eden Şeyh Halîl el-Kürdî es-Semmâni ise ilk Kürt tabiinlerdendir.⁹

Ancak Kürtlerin kitleler halinde İslam dini tanışıp Müslüman olmaları İslam'ın ikinci halifesi Ömer bin Hattab döneminde 637-642 yılları arasında olmuştur.¹⁰¹¹

Bugün Kürtlerin çoğunluğu Müslüman Sünnilerden oluşurken, Alevi ve Şii Kürtler de mevcuttur. Sünni Kürtlerin çoğunluğu Şafii olup bir kısmı da Hanefilik mezhebine tabidirler.¹²
Yanı sıra Sünni ve Alevilerin dışında Müslüman Kürtlerin içerisinde mezhep ayrılığını reddeden ve sadece kaynak olarak Kur'an'ı kabul eden Müslümanlar da mevcuttur. Sadece Kur'an'ı tek ve ana kaynak olarak kabul ettikleri için bazen Kur'an Müslümanları olarak da adlandırılır. Kürtlerin içerisinde kayda değer sayıda Ezidilik ve az sayıda Yahudilik, Hristiyanlik ve Zerdüştlük dinine mensup nüfus da bulunmaktadır.¹³

Kürtlerin İslam'a geçişi ile birlikte pek çok bilim insanı yetiştirdiler ve bilimde ilerlemeler kaydettiler.¹⁴ Dineverî Kürtlerin tarihi ve antropolojisi üzerinde çalışmalar yapan ilk bilim adamlarından olmuştur, bu çalışmasını Ensab el-Ekrad (Kürtlerin Kökeni) adlı eserinde toplamıştır.¹⁵ Bassami Kurdi (9. yüzyıl), Abdussamed Babek (972-1019) ve Ali Hariri (1009-1080) Kürtçe şiir yazan ilk şair ve edebiyatçılardır.¹⁶ Şemseddin Şehrezuri 13. yüzyılın önde gelen tıp bilim insanı ve İslam filozofu.
Ebu'l Fida (1320-1331) döneminde Eyyubiler'in Hama Emirliğini yapmış ünlü İslam tarihçisi ve coğrafyacı, Ay üzerindeki Abulfeda krater'inin adı, O'na ithafen verilmiştir. Fahru'l-Nisa (1091-1179) İslamiyet sonrası ilk Kürt kadın hadis bilgini, hattat ve yazarı.

Bunların yanı sıra bu dönemde Kürdistan coğrafyasında çok sayıda camii, çeşme, köprü, gözlemevi, medrese ve hastaneler inşa ettiler.¹⁷ Günümüzde Türkiye sınırları içerisindeki ilk camii olan Ebul Manucehr Camii Şeddadiler emiri olan Manucehr ibn Şavur tarafından inşa edilmiştir.¹⁸

Tarihçe

Müslüman Kürtler arasında en büyük din olan ve yüzyıllardır var olan İslam'ı takip eden Kürtlerdir. Kürtler büyük ölçüde 7. yüzyılda Müslüman oldular.¹⁹²⁰²¹ İslam'dan önce Kürtlerin çoğunluğu Hint-İran geleneğinden gelen bir pagan inancını takip ediyordu.²²²³²⁴ Kürtler İslam'la ilk temaslarını

7. yüzyılda Müslüman fetihleri ​​sırasında kurdular.²⁵ Kürtler, İslam ilk ortaya çıktığında Bizans ve Pers İmparatorlukları arasında bölünmüş bir milletti. Caban el-Kurdi ve oğlu Meymun el-Kurdi, İslam'a giren ilk Kürtlerdi ve aynı zamanda Müslüman misyonerlerdi. Halil el-Kurdi el-Semmani, ilk Kürt tabiînlarından biriydi.^26272829 Kürtlerin İslam'a kitlesel dönüşümü, 634 ile 644 yılları arasında Rashidun Halifeliği'nin ikinci halifesi olan Umar ibn Al-Hattab'ın saltanatına kadar gerçekleşmedi.³⁰³¹ Kürtler, Müslüman ordularıyla ilk kez 637'de Mezopotamya'nın Müslüman fethi sırasında tanıştılar. Kürt aşiretleri, Sasani İmparatorluğu'nun önemli bir unsuruydu ve başlangıçta Sasanilere Müslüman ordularıyla savaşmaya çalışırken güçlü bir destek verdiler. 639 ve 644. Sasaniler'in yakında düşeceği belliyken, Kürt reisleri birer birer Müslüman ordularına boyun eğdiler ve İslam'ı kabul ettiler.³² Bugün Kürtlerin çoğunluğu Sünni Müslümanlar ve Şii, Sufi ve Alevi azınlıklar var. Sünni Müslüman Kürtler çoğunlukla Şafiidir.³³ Sünni Müslüman olan Kürtlerin yüzdesi tüm Kürtlerin yaklaşık %75'i ve Şii Müslüman olan Kürtlerin yüzdesi yaklaşık %15'tir.³⁴

Çağdaş Kürt Müslümanları

Modern laik eğitimin gelişmesi (ve Türkiye'de medreselerin Atatürk döneminde kapatılması) akıl medreselerini bir ölçüde kurutmuştur. Ancak buna rağmen Kürdistan'ın gizli medreseleri, Türkiye'de yüksek Kemalizm döneminde gelenekçi Müslüman öğreniminin devam ettiği tek yerdi ve ülkenin her yerinden öğrenciler kapsamlı bir geleneksel eğitim için Kürt bölgesine gitmek zorunda kaldı.³⁵

Günümüz Türkiye'sindeki ilk cami, 1072 yılında Kürt Müslüman hanedanı Şeddâdîler tarafından yaptırılan Menûçihr Camii idi.³⁶

1980'lerde Kürt İslamcılığının (Kürt milliyetçisi ve İslamcı ideolojisi) yükselişinden sonra, Kürt İslamcılar Kürt kimliklerini ve İslam'ı ana düşmanları Irak, İran, Türkiye ve Suriye'ye karşı savunmak için kullandılar.³⁷³⁸

Kürt medreseleri

İslam'ın Kürt coğrafyasına yayılmaya başlaması ile Kürdistan da yeni bir medeniyetin kaynağı konumuna geldi. Bu uygarlığın önemli bir dayanağını medreseler oluşturmaktadır. Müslüman olan her bir millet ve topluluk kendi realitelerine göre kendi eğitim kurumlarını oluşturdular. İlk Kürt medresesi de 10. yüzyıl'da 950 yılında Doğu Kürdistan'da kurulduğu tahmin ediliyor. Bu medrese Kürtlerin, İslam dini konusunda eğitilmeleri amacıyla Hamedan bölgesinde açılmıştır. Fakat Selahaddin Eyyubî içinde sadece İslami ilimlerin okutulduğu medreselerin eğitim durumunu değiştirerek birçok bilim dalını da burada okutmaya başlamış ve Kürtçe'ye ağırlık vererek medreseye iyice yerleşmesini sağlamıştır. Kürtçenin ağırlıklı olarak eğitim ve öğretim dili olması da bu döneme denk gelir.³⁹⁴⁰

Kürt medreselerde okutulan derslerin bazıları şunlardı; Kur'an tefsir'i, hadis, fıkıh, mantık, kanun, miras hukuku, adet ilmi, astronomi, matematik, felsefe ve tıp ilimleri idi. Kürt medreselerinde ders kitabı olarak okutulan ve Arapça yazılmış kitapların çoğu eğitmenler tarafından Kürtçe'ye çevirisi yapılarak talebelere aktarılmaktaydı. Bu yöntem aynı zamanda Kürtçenin gelişmesini ve güçlenmesini sağlıyordu. Kürtler arasında her evden bir ya da iki çocuğun medresede okuma gerekliliği vardı. Kürt medreselerinde okuyan talebelerin % 80'i erkek ve % 20'si kız talebeler oluşturmaktaydı. Kürt medresesi aynı zamanda Kürtlüğün sürdürüldüğü, geleneğinin yaşandığı, ulusal kişiliğin korunduğu ve bazen de mahkeme görevinin icra edildiği bir alandı.⁴¹⁴²

Önemli Kürt medreseleri

Kızıl Medrese (Medreseya Sor), Diyarbakır Sitrabas ve Aktepe medreseleri, Findika Botan medresesi, Medreseya Bêdarê, Norşin Medresesi, Mir Hesenê Welî medresesi, Van'daki Şikal ve Said Nursi medresesi, Hizan'daki Xeyda Medresesi, Doğubeyazıt'taki Ahmed-i Hani medresesi, Muş, Silvan, Tillo, Musul ve Zaho medreseleri önemli medreselerdir.⁴³
Kızıl Medrese (Medreseya Sor) 16. yüzyılın başlarında Cizre'li Mir Şerefhan tarafından Cizre’de kurulmuştur.

Kürt medreselerinde yetişen önemli kişiler

Ali Hariri, El-Cezeri, Hasan Ertuşi, Molla Ahmed-i Cezirî, Ahmed-i Hani, İsmail Beyazidi, Ali Teremahi, Mahmud Beyazidi, Halid Bağdadî, Molla Yunus Helkatini, Muradhan Beyazidi, Feqiyê Teyran, Nalî, Melayê Erwasî, Molla Halil Siirdî, Mesture Erdelan ve Abdurrahman Aktepe'dir. Bu bilginlerin çoğu eserlerini Kürtçe yazmışlar.⁴⁴⁴⁵

İslam sonrası Kürt devletleri ve hanedanlıkları

• Şeddadiler (951 - 1174)
• Revvadiler (955-1071)⁴⁶
• Hasanveyhiler (959 - 1095)
• Annaziler (991 - 1117)
• Mervaniler (990 - 1096)
• Hezarhespiler (1155 - 1424)
• Eyyubiler (1171 - 1250)⁴⁷
• Ardelan Prensliği (1169 - 1867)
• Badinan Beyliği (1376 - 1843)
• Soran Emirliği (16. yüzyıl)
• Baban Prensliği (1649 - 1851)
• Badinan Beyliği (1376–1843)
• Bitlis Prensliği (1182–1847)
• Botan Emirliği (1330 - 1855)
• Zend Hanedanı (1750 - 1794)

Ayrıca bakınız

• İslam'ın yayılışı
• Kürt-İslam sentezi
• Kürt Hizbullah
• Hür Dava Partisi
• Kürt siyasi hareketi

Kaynakça

Konuyla ilgili yayınlar

Orijinal kaynak: kürtlerin islam'a geçişi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Kennedy (2004), ss. 266, 269. ↩

2. Herodot Tarihi, 1. Kitap sayfa 132. ↩

3. İbn Hâcer el-Askalanî, El İsabe fi Temyizi's Sahabe ↩

4. Adnan Demircan, Kürtler, s. 63 ↩

5. Mehrdad Izady, Kürtler, sayfa 250 ↩

6. ↩

7. Alusi, Ruhu'l Meani ↩

8. ↩
9. ↩

10. Bekir Biçer, "İslam Coğrafyacılarının Eserinde Kürtler Hakkındaki Rivayetler", Mart 2014, Tarih Okulu Dergisi (TOD) ↩

11. Altan Tan, Kürt Sorunu, Timaş Yayınları, s. 67 ↩

12. Thomas Bois, Kürtler ve Kürdistan, sayfa 148 ↩

13. Philip G. Kreyenbroek (1996). "Din ve Kürdistan'da Din". Kürt Kültürü ve Kimlik. Zed Books Ltd, ISBN 1856493296 ↩

14. Bekir Biçer, Kürtler, s. 268 ↩

15. ↩

16. Kanate Kurdo, Tarixa Edebiyata Kurdî ↩

17. Şerefname, Kahire, sayfa 96 ve 97 ↩

18. ↩
19. ↩

20. Cigerxwin, Tarixa Kurdistan, I (Stockholm: Weşanên Roja Nû, 1985), p. 17. ↩

21. ↩
22. ↩
23. ↩
24. ↩
25. ↩

26. Ibn Hajar al-Asqalani, El İsabe fi Temyizi's Sahabe ↩

27. ↩

28. Mahmud al-Alusi, Ruhu'l Meani ↩

29. ↩
30. ↩
31. ↩
32. ↩
33. ↩
34. ↩

35. Van Bruinessen, M. (1991) "Religion in Kurdistan." Kurdish Times. New York, vol.4, nos 1-2. pp.5-27. ↩

36. ↩
37. ↩
38. ↩

39. Mehmed Emin Zeki, Kürtler ve Kürdistan Tarihi ↩

40. Adnan Demircan, Kürtler (Toplum, Din) s. 111-112 ↩

41. Zeynelabidin Zinar, Xwendina Medresê, Kurdî/Kurmancî, Şîrovekirin, Pencînar Weşanxaneya Çanda Kurdî, Sverige/Stockholm, 1993,100 rûpel, ISBN 91 972090-2-3 ↩

42. ↩

43. İbrahim Halil Er, Eğitim Üzerine Tezler, s. 68 ↩

44. ↩
45. ↩

46. Seref Han Bitlisi, Serefname, Revvadi Kürtleri ↩

47. Muhammed bin İbrahim bin Muhammed bin Ebil-Fevâris Abdülazîz El-Ensârî El-Hazrecî, Târihu Devletil-Ekrâd, Miilet Genel (Hekimoğlu Ali Paşa) Kütüphanesi, No:695) ↩

Kategoriler